Wat zijn de risico's van digitalisering en hoe kan het onderwijs deze verhelpen?

Onze visie?

Digitalisering is niet meer weg te denken uit ons leven, en dat geldt ook voor het onderwijs. Volgens onze visie biedt digitalisering waardevolle kansen om het onderwijs toegankelijker en inclusiever te maken. Het kan bijvoorbeeld de werkdruk van leerkrachten verlagen doordat leerlingen zelfstandig online aan de slag kunnen gaan. Tegelijkertijd brengt digitalisering uitdagingen met zich mee, zoals ongelijkheid bij leerlingen die thuis geen toegang hebben tot laptops, met negatieve gevolgen voor hun prestaties.

Daarnaast moeten we aandacht besteden aan het welzijn van leerlingen, zoals het voorkomen van oog- en rugklachten, en het tegengaan van cyberpesten. Het onderwijs speelt ook een cruciale rol in het aanleren van digitale vaardigheden, zoals veilig surfen, herkennen van nepnieuws en digitale geletterdheid. Als we zorgen voor gelijke kansen, aandacht hebben voor veiligheid en voldoende balans houden, kunnen we de voordelen van technologie maximaal benutten. Zo maken we leren voor iedereen leuker, toegankelijker én effectiever.

Conclusie

Digitalisering biedt talrijke kansen om het onderwijs te moderniseren, toegankelijker te maken en leerlingen beter voor te bereiden op de digitale toekomst. Technologie kan een krachtige tool zijn om differentiatie te bevorderen en om samenwerking te stimuleren. Daarnaast kan het gebruik van digitale middelen, een vorm zijn van ondersteuning bij de verschillende leerstijlen. Digitale vaardigheden kunnen bovendien bijdragen aan het kritisch denkvermogen en het ontwikkelen van digitale geletterdheid. Het doel is om leerlingen niet alleen gebruikers, maar ook bewuste en kritische burgers van de digitale wereld te maken.

Digitalisering biedt veel voordelen, maar brengt ook uitdagingen en risico’s met zich mee, vooral op het gebied van cyberveiligheid en privacy. Het is belangrijk dat leerlingen leren hoe ze veilig online kunnen zijn en begrijpen waarom privacy essentieel is. Scholen moeten veilige platforms gebruiken en zorgen voor strenge protocollen, evenals regelmatige training voor zowel leerkrachten als leerlingen over online veiligheid. Om meer inzicht te krijgen in de wetgeving rondom digitalisering in het onderwijs, hebben we advocaat meester Yigit Bayram bezocht met enkele concrete vragen. Hij heeft namelijk in zijn praktijk meerdere dossiers behandeld die betrekking hebben op digitalisering en onderwijs. 

Daarnaast brengt digitalisering  psychosociale risico’s met zich mee, zoals cyberpesten, overmatig schermgebruik en de negatieve impact op de mentale gezondheid. Mediawijs kan hierin een belangrijke rol spelen door scholen te ondersteunen met een breed aanbod aan lesmateriaal, projecten en workshops rond deze thema’s. Voorbeelden hiervan zijn de inspiratiegids 'Digitaal mee op school'en het educatieve project 'De schaal van M', die eenvoudig in de klas kunnen worden geïntegreerd om leerlingen bewuster en weerbaarder te maken in de digitale wereld.

Een ander aandachtspunt is de ongelijkheid in toegang tot technologie. Niet alle leerlingen hebben thuis toegang tot apparaten of internet, wat de digitale kloof vergroot. Ook verschillen in digitale vaardigheden tussen leerlingen en leerkrachten spelen een rol. Scholen kunnen deze ongelijkheid aanpakken door ervoor te zorgen dat alle leerlingen toegang hebben tot apparaten en internet, en door leerkrachten te ondersteunen met professionaliseringstrajecten. Samenwerking met lokale en nationale organisaties kan eveneens helpen om deze kloof te verkleinen.

Een organisatie die hierbij kan helpen is 'Digitale Wolven'. Zij richten zich op digitalisering in het onderwijs om alle kinderen, ongeacht hun achtergrond, toegang te geven tot digitale middelen en hen voor te bereiden op de digitale wereld. Met initiatieven zoals het 'Digitoop-project', waarbij laptops worden uitgeleend aan leerlingen uit financieel kwetsbare gezinnen, zorgen ze ervoor dat ook deze kinderen thuis toegang hebben tot technologie. 'Digitale Wolven' werkt samen met diverse scholen en instellingen om ongelijkheid op vlak van digitalisering te verkleinen, maar verdere groei wordt tegengehouden door het gebrek aan structurele subsidies. 

Daarnaast biedt het kenniscentrum Veiligheidsinstituut workshops aan door middel van het nabootsen van levensechte situaties. Op deze manier wordt er bewustzijn gecreëerd bij leerlingen, leerkrachten en andere organisaties en bedrijven op vlak van veiligheid, gezondheid en welzijn. Het gebruik van digitale apparaten, zoals computers, tablets en smartphones, leidt tot fysieke klachten, zoals rugpijn, oogvermoeidheid en nekklachten. Dit is voornamelijk van toepassing wanneer deze apparaten op een verkeerde manier worden gebruikt of wanneer er geen aandacht wordt besteed aan een ergonomische houding. Het Veiligheidsinstituut biedt praktische inzichten die het bewustzijn rondom ergonomie vergroten, wat essentieel is in het beperken van de nadelen in de digitale leeromgeving.

Om deze uitdagingen aan te pakken en de voordelen van digitalisering optimaal te benutten, zijn er drie belangrijke aanbevelingen voor het onderwijs:

1. Ontzorgen van het onderwijs: Scholen moeten worden ontlast door technische en inhoudelijke aspecten te scheiden. Dit betekent dat technische randvoorwaarden, zoals internetveiligheid en privacy, gegarandeerd moeten zijn. Hierdoor kunnen scholen zich focussen op de inhoudelijke kant van digitalisering en op wat echt belangrijk is: het leerproces (Beenhakker, 2019). 
2. Vergroten van eigenaarschap: Het onderwijs moet meer controle krijgen over de keuze en inzet van digitale middelen. In plaats van afhankelijk te zijn van de markt, moeten scholen zelf kunnen bepalen welke technologieën het meest effectief zijn voor hun situatie (Beenhakker, 2019). 
3. Stimuleren van experimenten: Scholen moeten de ruimte krijgen om te experimenteren met digitale middelen. Dit helpt om ervaring op te doen en een visie te ontwikkelen over hoe technologie kan bijdragen aan de ontwikkeling van leerlingen (Beenhakker, 2019). 

Tot slot kan een overmatig gebruik van technologie de kwaliteit van onderwijs beïnvloeden. Wanneer technologie de persoonlijke interactie verdringt of niet doordacht wordt ingezet, kan dit afbreuk doen aan de leerervaring. Het is daarom cruciaal om technologie te gebruiken als ondersteuning van goede lespraktijken en niet als vervanging. Methoden die bewezen effectief zijn in het versterken van leerdoelen moeten centraal staan, en het effect van digitalisering op het leerproces moet continu worden geëvalueerd.